Antyk

Moje notatki dotyczące antyku.


Dewiza epoki: "Miarą wszech rzeczy jest człowiek" (Protagoras)

Czar trwania: IV tysiąclecie p.n.e. - 476r. 

Słowa klucze: politeizm, antropocentryzm, polis, demokracja, ateńska, mecenat, radość życia, godność człowieka, złoty środek, retoryka, olimpiada

Ważne pojęcia: ład, teatr, umiar, harmonia, symetria, proporcja, mimesis, decorum, trzy jedności, porządki architektoniczne, fresk, mozaika, waza, archetyp, kalokagatia

Motywy: tragizm, arkadia, miłość, wędrówka, patriotyzm

Wzorce osobowe: władca, heros (Herakles, Achilles, waleczny i mężny wojownik zabiegający o swoją sławę), patriota (Hektor, liryka tyrtejska, szlachetny i odważny obrońca swojej ojczyzny), wojownik (Odyseusz, mądry, pomysłowy, przebiegły i honorowy), buntownik (Prometeusz, wrażliwy na cierpienie, gotów do poświęceń), osoba wierna zasadom (Antygona, poświęca swoje dobro w imię wyższych idei)  

ANTYK - notatki

trans - przekraczanie jakiejś granicy

transcendencja - przekraczanie granic ziemskich, absolut

archetyp - pradawny wzorzec, który tkwi głęboko w pamięci ludzkiej i zbiorowej

axis mundi - centrum

katharsis - oczyszczenie, które się osiąga przez odczucie litości

Porządek mitologicznego świata

akt performatywny - pozwala na zaistnienie nowej rzeczywistości

nazwać = powołać do życia

Empedokles Vw.p.n.e.: philotes - miłość, heikos - spór

Hezjod - poemat „Teogonia” o powstaniu bogów

teogonia - genealogia bogów; dział mitologii albo teologii

poemat - w znaczeniu pierwotnym odnoszącym się do antyku to każdy utwór poetycki (po prostu dzieło literackie), współcześnie - dość obszerny utwór wierszowany o charakterze epickim

Katabaza - zejście do podziemi

Orfeusz - tracki śpiewak, grał na cytrze, zachwycał wszystkich

*przed zejściem: „nie wiem, czy jestem dobry”

*poeci mają zimne serca, ale miłość ich ogrzewa i uczłowiecza

*Orfeusz śpiewa Persefonie pieśń o życiu, ta choć nie wie czym jest miłość docenia jego odwagę

*podczas wychodzenia na powierzchnię: słyszy echo własnych kroków, bo idzie sam, jest to droga przez własne złudzenia, aby na końcu uświadomić sobie, że to, co chce zrobić jest niemożliwe

Metamorfoza Narcyza

„I najlepiej się mam sam ze sobą na sam”

monos pros monos (Platon) - sam na sam

metamorfoza - przemiana, przeobrażenie się, przekształcenie z jednej formy w drugą

Michał Głowiński - „Narcyz i jego odbicia”

*Narcyz - bohater tragiczny dociekający istoty swego losu, którego pasją jest poznanie samego siebie

*Narcyzem stało się określenie pewnego stosunku człowieka do własnego „ja”, symbol ludzi, dla których piękno ciała jest ważniejsze od piękna duszy

*Louis Lavalle - Narcyz nie jest pewny swojego istnienia, dlatego chce się widzieć

*piękno zewnętrzne - materialny symbol piękna duszy, jego uzewnętrznienie

*zwierciadło zmusza do pytań o własną tożsamość

*zatopiony w kontemplacji Narcyz skazany na samotność prowadzącą do tragedii, ale będącą też wartością

Narcyz - postać ahistoryczna, żyjąca poza czasem

rozpoznanie siebie w lustrze - czynność nabyta

Jacques Lacon - „faza lustra”, dziecko między 6-18 miesiącem życia zaczyna postrzegać siebie jako coś odrębnego, następuje scalenie własnej osobowości, „ja”

Miłość według starożytnych

Miłość - odkrywanie kolejnych elementów świata, prawd, samorozwój, rozwój duchowy

Człowiek zakochany dostrzega piękno innych

piękno+dobro+prawda - triada

Bogowie poezji

Dionizos - nieprzewidywalny, spity winem, „nic nie wie” à „my też”

Nietzsche (zm. 1900)

apolliński pierwiastek	dionizyjski pierwiastek
harmonia, ład, podziw, radość życia, logika, obiektywizm, racjonalizm	mroczne strony, groza istnienia, trwoga, tęsknota za naturą, żywiołowość, wyzwolenie , zjednoczenie

dytyramb - pieśń poświęcona Dionizosowi (cechy: dzikość, pierwotność, patos, ekstaza, rytuał, liryka chóralna)

topos - motyw wędrowny, obiegowy motyw powracający wielokrotnie w literaturze na przestrzeni różnych epok (np. motyw utopii - idealnego państwa)

Tragizm

tragizm - rozdźwięk między możliwościami a pragnieniami

ironia tragiczna - ironia losu, określa działania bohatera, którego czyny wbrew jego wiedzy i woli prowadzą do katastrofy

mimesis - wierne naśladownictwo (codzienności)

dike - sprawiedliwość

olbos - pomyślność

koros - nadmiar pomyślności, przesyt

hybris - pycha

ate - zaślepienie

pathei mathos - uczenie się przez cierpienie, które uszlachetnia

hamartia - wina tragiczna

akcja tragedii - tu i teraz, zawsze i wszędzie

Horacjańska refleksja o sensie życia

stoicyzm - kierunek filozoficzny, najważniejsza etyka, dążą do życia zgodnego z naturą, pokoju wewnętrznego, panowania nad rozumem i uczuciami

hedonizm - doktryna mówiąca o tym, że przyjemność to rzecz najważniejsza

epikureizm - najważniejsza jest przyjemność osiągana za pomocą braku cierpień

horacjanizm - stworzona przez Horacego postawa wobec życia, połączenie epikureizmu i stoicyzmu

RODZAJE MITÓW

mity - opowieści, które wyrażają i porządkują wierzenia danej społeczności, pełnią funkcje: poznawczą, światopoglądową, sakralną; mit nie jest gatunkiem literackim, ale stworzył podstawy do powstania eposu czy tragedii

• mit teogoniczny (o powstaniu bogów)
• mit kosmogoniczny (o powstaniu świata)
• mit antropogeniczny (o powstaniu człowieka)
• mit genealogiczny (o losach rodów)
• mit heroiczny (o losach herosów)

FRAZEOLOGIZMY WYWODZĄCE SIĘ Z ANTYKU

marsowe oblicze – twarz wyrażająca złość

męki Tantala – straszne męki

nić Ariadny – wskazówka pozwalająca wyjść z trudnej sytuacji

objęcia Morfeusza – sen

pięta Achillesa – słaby punkt

puszka Pandory – źródło nieszczęść

pyrrusowe zwycięstwo – zwycięstwo okupione zbyt dużymi stratami

róg obfitości – dostatek, dobrobyt

spartańskie warunki – brak wygód

stajnia Augiasza – miejsce bardzo brudne

stoicki spokój – nieuleganie emocjom

paniczny strach – wielki strach

SENTENCJE

„Primum non nocere” (‘po pierwsze nie szkodzić’) – Hipokrates

„Panta rhei” (‘wszystko płynie’) – Heraklit z Efezu

„Niczym to państwo, co jednemu służy” – Sofokles

„Wiem, że nic nie wiem” – Sokrates

„W czasie wojny milczą muzy” – Cyceron

„Jestem człowiekiem i nic, co ludzkie nie jest mi obce” – Terencjusz

„Kości zostały rzucone” – Juliusz Cezar

„Veni, vidi, vici” (‘przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem’) – Juliusz Cezar

„Non omnis moriar” (‘Nie wszystek umrę’) – Horacy

„Carpe diem” (‘chwytaj dzień’) – Horacy

MUZY

Erato (poezji i muzyki miłosnej), Euterpe (poezji lirycznej), Kaliope (poezji epickiej), Klio (historii), Melpomene (tragedii, dziś symbol teatru), Polihymnia (pieśni sakralnej, dziś symbol muzyki), Talia (komedii i poezji pasterskiej), Terpsychora (tańca), Urania (astronomii)

WAŻNI TWÓRCY I ICH DZIEŁA

GRECJA:

Homer (IX-VIIw. p.n.e.) - eposy: Illiada, Odyseja, Tyrtajos (VIIw. p.n.e.) - elegie patriotyczne, Safona (VII-VIw. p.n.e) - hymny, modlitwy, pieśni (miłosne, weselne), Anakreont (VIw. p.n.e.) - krótkie wiersze sławiące zabawę, wino i miłość (anakreontyki), Ezop (VIw. p.n.e.) - bajki, Platon (V-IVw. p.n.e.) - dialogi: Uczta, Obrona Sokratesa, Państwo, Ajschylos (Vw. p.n.e.) - tragedie: Siedmiu przeciw Tebom, Agamemnon, Sofokles (V w. p.n.e.) - Król Edyp, Antygona, Eurypides (Vw. p.n.e.) - tragedie: Medea, Elektra, Arystofanes (Vw. p.n.e.) - komedie: Ptaki, Żaby, Arystoteles (IVw. p.n.e.) - Poetyka, Retoryka

RZYM:

Cyceron (II-Iw. p.n.e.) - O mówcy, O państwie, mowy przeciwko Katylinie oraz Werresowi, Horacy (I w. p.n.e.) - pieśni (ody), satyry, listy poetyckie, Wergiliusz (Iw. p.ne.) - Eneida (epos), Georgiki (poemat o rolnictwie), bukoliki (sielanki), Owidiusz (Iw. p.n.e. - Iw. n.e.) - elegie miłosne, Przemiany (zbiór mitów), Sztuka kochania (ars amandi)

źródła: opracowane na podstawie szkolnych notatek, podręczników do liceum wydawnictwa Operon oraz repetytorium do matury rozszerzonej z polskiego wydawnictwa WSIP