Oświecenie

Moje notatki dotyczące oświecenia.

Dewiza epoki: "Wolność, równość, braterstwo" (hasło Wielkiej Rewolucji Francuskiej),
"Szanujmy mądrych, przykładnych, chwalebnych, śmiejmy się z głupich, choć i przewielebnych" (Ignacy Krasicki)
Czar trwania: koniec XVII w. - początek XIXw. 

Słowa klucze: rewolucja, konstytucja, umowa społeczna, prawo naturalne, Komisja Edukacji Narodowej, Szkoła Rycerska, scena narodowa, obiady czwartkowe, literatura parenetyczna
Ważne motywy: postęp, nauka, krytyka zacofania, utopia, miłość do ojczyzny, egzotyczna podróż, miłość sentymentalna
Wzorce osobowe: uczony, sentymentalista, patriota-obywatel (sarmata oświecony)


OŚWIECENIE - notatki

* jego początek w Europie przypada na schyłek XVII w., a koniec na początek XIX w.

* nadrzędna rola rozumu

* dążenie do poznania prawdy poprzez wykorzystanie możliwości umysłowych

*racjonalizm – prąd filozoficzny sprzeciwiający się objawieniom i dogmatom, tendencja eksponująca rolę rozumu w procesie poznania

*postęp, rozwój przemysłu (industrializacja) i techniki, a także nauk ścisłych, powstawanie szkół lackich, uczących praktycznych przedmiotów, szkoły dla ludu i mieszczaństwa

* symetria, harmonia, porządek i prostota

KLASYCYZM I JEGO CECHY

* dominujący kierunek w sztuce i literaturze XVIII w.

* odwoływanie się do starożytnych wzorców dzieła literackiego, szczególnie Horacego i Arystotelesa, który w „Poetyce” wyłożył zasady, które powinny przyświecać twórcom

* stworzenie uzasadnionych racjonalnie norm sztuki literackiej

* idee naśladownictwa – poezja ma przedstawiać świat wedle reguły podobieństwa

* zasada decorum – stosowności stylu do treści (styl wzniosły, wysoki: tragedia, epos, mowa, tematy ponadczasowe, uniwersalne, dotyczące ludzkiego losu i boskich wyroków; styl średni: poemat opisowy, elegia, moralizujące dialogi, poezja miłosna, sty ozdobny; styl prosty, niski: sielanka, komedia, satyra, tematy codzienne, wzięte z życia prostych ludzi, styl jasny i skromny, wyrażenia niewyszukane, zgodne z poprawnością językową)

* klarowność i czystość języka narodowego

* harmonia w zakresie kompozycji dzieła

* prawda jako odzwierciedlenie piękna

WAŻNE POJĘCIA I DEFINICJE

empiryzm – kierunek filozoficzny opierający poznanie ludzkie na doświadczeniu zmysłowym – zewnętrznym (w ujęciu materialistycznym) lub wewnętrznym (w ujęciu idealistycznym)

poemat heroikomiczny – utwór poetycki parodiujący epos bohaterski, charakteryzują go: sprzeczność między wysokim stylem narracji a błahą tematyką, uwznioślanie zjawisk przyziemnych i ośmieszanie stylu patetycznego

parodia – odmiana stylizacji, wypowiedź naśladująca i ośmieszająca dany styl

TWÓRCY I DZIEŁA

Immanuel Kant (1724-1804) – „Co to jest oświecenie?” – „Sapere aude! Miej odwagę posługiwać się własnym rozumem – tak oto brzmi hasło Oświecenia”

Kartezjusz (1596-1650) – „Rozprawa o metodzie właściwego kierowania rozumem i poszukiwania prawdy w naukach” – „Cogito ergo sum” (Myślę, więc jestem)

Ignacy Krasicki (1735-1801) – satyry („Pijaństwo”, „Do króla”) krytykujące wady i przywary ludzkie stojące na drodze do sanacji i uzdrowienia narodu, poemat heroikomiczny „Monachomachia”, pieśń patriotyczna „Hymn do miłości ojczyzny” oraz bajki

Stanisław Staszic (155-1826) – „Przestrogi dla Polski”

SENTENCJE

„Stworzyć naród przez wychowanie publiczne” – hasło Komisji Edukacji Narodowej

„Dwie rzeczy napełniają moje serce wciąż nowym i wciąż rosnącym podziwem i szacunkiem: niebo gwiaździste nade mną i prawo moralne we mnie…” – Immanuel Kant

„Święta miłości kochanej ojczyzny, / Czują cię tylko umysły poczciwe!” – Ignacy Krasicki

„Trzeba się uczyć, upłynął wiek złoty!” – Ignacy Krasicki

„Nie wszystko złoto, co się świeci z góry” – Ignacy Krasicki

„I śmiech niekiedy może być nauką, / Kiedy się z przywar, nie z osób natrząsa” – Ignacy Krasicki

„Mimo tak wielkie płci naszej zalety / My rządzimy światem, a nami kobiety” – Ignacy Krasicki

„Satyra prawdę mówi, względów się wyrzeka. / Wielbi urząd, czci króla, lecz sądzi człowieka” – Ignacy Krasicki

„Prawdziwa cnota krytyk się nie boi” – Ignacy Krasicki

„Miłe złego początki, lecz koniec żałosny” – Ignacy Krasicki

„A nade wszystko szanuj mowę twą ojczystą. / Nie znać języka swego – hańbą oczywistą” – Franciszek Dmochowski

„Po zakończonej edukacji szkolnej zaczynać się powinna edukacja obywatelska” – Stanisław Staszic

źródła: opracowane na podstawie szkolnych notatek, podręczników do liceum wydawnictwa Operon oraz repetytorium do matury rozszerzonej z języka polskiego wydawnictwa WSIP