Renesans

Moje notatki dotyczące renesansu.

Dewiza epoki: "Ad fontes" (powrót do życiodajnych źródeł antyku)
Czar trwania: koniec XV w. - XVIw. 

Słowa klucze: szkolnictwo, antropocentryzm, indywidualizm, tolerancja, indeks ksiąg zakazanych, mecenat kościelny, radość życia, godność człowieka, języki narodowe, miasto idealne, cnota, fortuna, mecenat świecki (Medyceusze, Akademia we Florencji, nawiązanie do Akademii Platońskiej)



Ważne pojęcia: harmonia, symetria, proporcja, Deus artifex, perspektywa, poeta doctus, wszechstronne uzdolnienie, stoicyzm, epikureizm, koracjanizm, komedia dell' arte, teatr elżbietański, reformacja
Ważne motywy: utopia, arkadia, idealna miłość, idealne państwo, władza, Bóg-artysta
Wzorce osobowe: humanista (człowiek wszechstronnie wykształcony), ziemianin (człowiek rozsądny, zaradny, dobry mąż, ojciec, gospodarz, sąsiad), dworzanin (człowiek szlachetnie urodzony, pełen wdzięku i elegancji), obywatel-patriota, Polak-katolik


RENESANS - notatki

* nazwa „renesans” jest zapożyczeniem z języka francuskiego (renaissance - odrodzenie)

* narodził się w Włoszech (XIV w. – pocz. XVI w.); w Europie Północnej trwał od końca XV w. do XVI w.

* ad fontes – powrót do życiodajnych źródeł pogańskiego antyku, odrodzenie dawnych cnót i wartości

* nurt filozoficzny: humanizm; Terencjusz: „Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce”

* parenetyczna funkcja literatury, ceniono sztukę retoryki

* epoka odkryć (głównie geograficznych) i wynalazków (np. 1450 - druk)

* reformacja, czas okrutnych wojen religijnych

* koncepcja człowieka wszechstronnego (najpełniej wyraża ją postać Leonarda da Vinci)

* odzwierciedlanie w dziełach kosmicznego ładu, poszukiwanie harmonii, idealnych proporcji

CZŁOWIEK RENESANSU

* zmienność natury (Michel de Montaigne – „O niestałości naszych postępków” – przypadek, słabości, wewnętrzne sprzeczności, Erazm z Rotterdamu – „Pochwała głupoty” – złudzenie, szczęście=głupota)

* odkrycia, kolonizacja – chrystianizacja/niewolnictwo, opłynięcie Ziemi

* godność (Giannozzo Manetti – „O godności i wspaniałości człowieka”, Giovanni Pico Della Mirandola – „Mowa o godności człowieka”)

Georges Poulet (1902-1991) – „Metamorfozy czasu”: „w każdym najmniej znaczącym punkcie przestrzeni dusza ludzka może stać się dla tej przestrzeni jak gdyby środkiem i posłużyć się nią jak trampoliną dla osiągnięcia i objęcia wszystkiego”, „człowiek staje się światem, po prosu zdobywając go”, „znajdujemy się w centrum nieskończoności, w centrum Boga”

WAŻNE POJĘCIA I DEFINICJE

antropocentryzm – pogląd filozoficzny, według którego człowiek jest centrum wszechświata, a wszystko, co się wokół dzieje, toczy się ze względu na niego; interpretacja rzeczywistości z perspektywy doświadczenia ludzkiego

homo faber (człowiek zręczny, majster) – określenie oznaczające człowieka twórcę i wytwórcę; bywa przedstawiane w opozycji do homo ludens – człowieka zabawy

kanon – wzór, reguła artystyczna obowiązująca w danym okresie

satyra – utwór literacki ośmieszający lub piętnujący przedstawione w nim zjawiska

pieśń – najstarszy gatunek poezji lirycznej wywodzący się z muzyki, znany już w starożytnej Grecji, gdzie występował jako element obrzędów, charakteryzuje się układem stroficznym, rytmicznością i refrenem

epigramat – zwięzły, dowcipny utwór poetycki, zamknięty wyraźną pointą, w starożytnej Grecji wierszowany napis nagrobny

elegia – w starożytnej Grecji utwór pisany dystychem należący do liryki żałobnej, nowożytnie – utwór refleksyjny, pełny rozpamiętywania, poruszający problemy egzystencjalne

oda – utwór wierszowany, stroficzny, pochwalno-panegiryczny lub dziękczynny, sławiący wybitną postać, wydarzenie ideę

imitatio – łaciński odpowiednik greckiej mimesis, zasadę naśladowania uznawano za podstawową cechę sztuki i jej główny cel

amplifikacja – figura stylistyczna polegająca na nagromadzeniu wielu zbieżnych określeń lub zastąpieniu wyrazu określeniem bliskoznacznym, w celu nadania mu pozytywnego lub negatywnego znaczenia

tren – gatunek poezji żałobnej ukształtowany w starożytnej Grecji, pieśń wyrażająca żal z powodu czyjeś śmierci, wspominająca czyny zmarłego i sławiąca jego zalety

literatura oniryczna – występuje w niej motyw snu lub kompozycja przypomina sen

epicedium – w starożytności pieśń żałobna, później mowa wygłaszana nad grobem lub utwór pisany na cześć zmarłej osoby

tragizm – nierozwiązywalny konflikt pomiędzy wartościami i koniecznościami określającymi życie bohatera pozbawionego możliwości dokonania jakiegokolwiek pomyślnego dla siebie wyboru, wszystkie działania nieuchronnie prowadzą do katastrofy

TWÓRCY i DZIEŁA

Leonardo da Vinci (1452-1519) – „Człowiek witruwiański”: rysunek, na którym widzimy dwie postacie człowieka nałożone na siebie, wpisane w okrąg i kwadrat.

Jan Kochanowski (1530-1584) – pieśni: przedstawiają obraz renesansowego człowieka – świadomego własnej podmiotowości, pragnącego się rozwijać, a jednocześnie znającego swoje ograniczenia; Horacjańskie poglądy przejęte przez Kochanowskiego – stoicyzm (warunkiem szczęścia jest poddanie się losowi, zachowanie spokoju w obliczu wszelkich zdarzeń), epikureizm (szukanie szczęścia w przyjemnościach natury duchowej, umiejętność panowania nad potrzebami), poczucie umiaru, przekonanie o nieśmiertelności poety; poszukiwanie złotego środka (aurea mediocritas), będącego warunkiem zadowolenia w życiu, pytania szczęście (zabawa, zdrowie, miłość, praca, majątek, Bóg), przeznaczenie a przypadek; treny – nowatorskie pod względem formy i treści, wrażające smutek po stracie Urszulki, Tren XI, XI – akceptacja i uspokojenie, Tren XIX (Sen) – kryzys światopoglądowy

Francesco Petrarka – sonety (poezja zmysłów i namiętności, obraz kobiety realnej i pięknej)

Mikołaj Rej (1505 - 1569) – „Żywot człowieka poczciwego”: traktat moralistyczny, poradnik dobrego życia, świadectwo XVI-wiecznych obyczajów

Thomas Morus (1478-1535) – „Utopia” (nierealny pomysł, ideał społeczeństwa szczęśliwego nieliczący się z rzeczywistymi możliwościami) – Morus upatrywał przyczyn zła we własności prywatnej, jego wizja państwa – utopia, w której panuje równość bez względu na pochodzenie i nie używa się pieniądza, ważnym aspektem koncepcji jest założenie, że wszyscy kierują się moralnością, panuje tolerancja religijna, ale ateizm jest zabroniony (natomiast antyutopia przedstawiona jest w dziele George’a Orwell’a – „Rok 1948”, Orwell przedstawia tam obraz państwa kontrolującego każdy przejaw wolności człowieka)

Piotr Skarga (1536-1612) – „Kazania sejmowe”: odwołania do Biblii, wiara w bezpośrednią interwencję Boga w rytm dziejów, postrzeganie zdarzeń politycznych Polski jako boskiego planu, dzieło służy pouczeniu i poruszeniu

William Szekspir (1564-1616) – „Makbet” – bohater tragiczny, pytanie o źródło zła, mechanizm władzy, „Hamlet”

SENTENCJE

Non omnis moriar (‘Nie wszystek umrę’) – maksyma Horacego o sławie przywoływana przez twórców XVI w.

„Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce” – cytat z Terencjusza, popularny w renesansie

„A niechaj narodowie wżdy postronni znają, / Iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają” – Mikołaj Rej

„Miło szaleć, kiedy czas po temu” – Jan Kochanowski

„Ludzkie przygody / Ludzkie noś; jeden jest Pan smutku i nagrody” – Jan Kochanowski

„Być albo nie być – oto jest pytanie” – William Szekspir

„Reszta jest milczeniem” – William Szekspir

„Rzecz źle zaczęta tylko złem się krzepi” – William Szekspir

źródła: opracowane na podstawie szkolnych notatek, podręczników do liceum wydawnictwa Operon oraz repetytorium do matury rozszerzonej z polskiego wydawnictwa WSIP