Sam go wywiódł z nicości błyszczydłami swych oczu...

Bolesław Leśmian  (wł. Lesman) urodził się w Warszawie 22 stycznia 1877 roku. Dojrzewał jednak w Kijowie, a inspiracje do swojej poezji czerpał z ukraińskich lasów, których pięknem był zachwycony. Choć według rodowodu historyczno-literackiego dekadent, wyrafinowiec i smaksz, jednak była w nim ta niesamowita dusza krasnoludka, która skądsis nasiąkła atmosferą leśnej i łąkowej przyrody i odrodziła się w niej (K. Irzykowski)... 

Zadebiutował w 1895r., ale jego pierwszy tomik ("Sad rozstajny") ukazał się dopiero w 1912r. Pracował jako notariusz w kancelarii adwokackiej, lecz był tak niefrasobliwy, że potrafił sprzedać nawet dom bez gruntu... Palił 75 papierosów dziennie.

Muzyczność jest najważniejszym żywiłem w jego poezji, śpiew spełnia rolę poznawczą, istotne są rym i rytm. Leśmian poezji przyznaje rolę uprzywilejowaną w percepcji świata, świat odmienia swoje oblicze dzięki poezji. Poezja jest też miejscem zjawiania się świata, za jej pomocą można świat stwarzać, kto patrzy, ten powołuje jakiś świat do życia, przeprowadza do z nicości do istnienia, z niejawy do jawy. Poezja Leśmiana jest więc na granicy bytu i niebytu, następuje mocowanie się z nicością, poeta jest jak Orfeusz, a poezja jest poezją przemian, wcieleń, niedowcieleń i odcieleśnień, grożących natychmiastowym zniknięciem. Aby wypowiadać światy Leśmian potrzebuje do tego nowych słów, określanych mianem leśmianizmów, czy nawet neoontologizmów. Wiersze jego są zdarzeniowe, dzieją się, szybko i nagle, zamiast opisów jest opowiadanie. Secyficzne jest też podejście Leśmiana do nicości. Trzeba przez nią przejść, żeby wejść w poezję. Dla Leśmiana nie istnienie nicość absolutna, wszystko jest, nawet nicość i z tego powodu jest być może najbardziej ontologicznym polskim poetą.    


źródła: M.P. Markowski "Polska literatura nowoczesna. Leśmian, Schulz i Witkacy"

POEZJA

Zapomnienie

Czasem, gdy idę stepem, a noc rzuca własny

Cień, po którym chcę zgadnąć jej zakształt niejasny -

Wydaje mi się nagle, żem zapomniał - o czym? -

Nie wiem - lecz o czymś bliskim, tajemnym, uroczym.

Możem chciał się pomodlić, wtopiony w przestrzenie,

O nagłe, niespodziane, nieziemskie istnienie,

Ale słowa modlitwy pierzchły w mgły bezdomne -

I już się nie pomodlę i słów nie przypomnę.

A może śmierć wejrzała ku mnie z podobłoczy,

Kiedy miałem ku życiu zawrócone oczy -

I zapomniałem umrzeć, zapomniałem o tym,

By odlecieć w świat, który wiecznym jest odlotem!

Lub może potajemny rozkaz czułem w duszy,

Abym dom swój opuścił na zawsze wśród głuszy,

A szedł błędny w oddalę senne, nieprzytomne -

I zapomniałem - dokąd? - i już nie przypomnę.

Jest to chwila, gdy pamięć mimo trwożnej chęci

Pocałunek na czole składa Niepamięci...

Chwila, gdy idę stepem, a noc rzuca własny

Cień, po którym chcę zgadnąć jej zakształt niejasny...

Odjazd

Gdym odjeżdżał na zawsze znajomym gościńcem,

Patrzyły na mnie bratków wielkie, złote oczy,

Podkute szafirowym dookoła sińcem.

Był klomb i rój motyli i błękit przeźroczy,

I rdzawienie się w słońcu dojrzałej rezedy.

A gdy byłem już w drodze, sam nie wiedząc kiedy

I czemu - przypomniałem te oczy, przyziemnie

Śledzące mą zadumę i wpatrzone we mnie

Tym wszystkim, czym się można wpatrzeć w świat i dalej.

Co widziały te oczy, nim w tysiącu alej

Zginąłem, jedną chatę rzucając za sobą?

I czemu z szafirową zawczasu żałobą

Patrzyły w ten mój odjazd poprzez zieleń rdzawą

Rezedy, co pachniała, przytłumiona trawą?

I dlaczego te oczy były coraz łzawsze?

Czy nie wolno nic nigdy porzucać na zawsze

I zostawiać samopas kędyś - na uboczu?

Czy nie wolno odjeżdżać znajomym gościńcem

I oddalać się zbytnio od tych złotych oczu,

Podkutych dookoła szafirowym sińcem?

Goryl

Spoza drzew gęstwy goryl kosmaty

Smieszliwym ślepiem wyzierał w światy.

Małpował orła, gdy ranny strzałą

Wlecze po ziemi nic warte ciało.

I lwa małpował, kiedy w barłogu

Kłem spłoszonemu zagraża Bogu.

I drwiąc, przedrzeźniał wieczności minę,

Kiedy z błękitu schodzi w dolinę.

Aż śmierć, wtulona w szary przyodziew,

Stanęła przed nim, aż zbladł nad spodziew!

Chciał ją zmałpować, ale nie umiał -

Chciał coś zrozumieć - i nie zrozumiał.

I padł jej do nóg, nie wiedząc czemu,

I - niewiedzący - skomlał po psiemu.

A ona cicho, niby mogiła,

Pierś mu przydeptać stopą raczyła.

Niezmałpowana, nieprzedrzeźniona

Patrzyła w niego, jak rzężąc, kona.

Dwoje ludzieńków

Często w duszy mi dzwoni pieśń, wyłkana w żałobie,

O tych dwojgu ludzieńkach, co kochali się w sobie.

Lecz w ogrodzie szept pierwszy miłosnego wyznania

Stał się dla nich przymusem do nagłego rozstania.

Nie widzieli się długo z czyjeś woli i winy,

A czas ciągle upływał - bezpowrotny, jedyny.

A gdy zeszli się, dłonie wyciągając po kwiecie,

Zachorzeli tak bardzo, jak nikt dotąd na świecie!

Pod jaworem - dwa łóżka, pod jaworem - dwa cienie,

Pod jaworem ostatnie, beznadziejne spojrzenie.

I pomarli oboje bez pieszczoty, bez grzechu,

Bez łzy szczęścia, bez jednego uśmiechu.

Ust ich czerwień zagasła w zimnym śmierci fiolecie,

I pobledli tak bardzo, jak nikt dotąd na świecie!

Chcieli się jeszcze kochać poza własną mogiłą,

Ale miłość umarła, już miłości nie było.

I poklękli spóźnieni u niedoli swej proga,

By się modlić o wszystko, lecz nie było już Boga.

Więc sił resztą dotrwali aż do wiosny, do lata,

By wrócić na ziemię - lecz nie było już świata.

Romans

Romans śpiewam, bo śpiewam! Bo jestem śpiewakiem!

Ona była żebraczką, a on żebrakiem.

Pokochali się nagle na rogu ulicy

I nie było uboższej w mieście tajemnicy...

Nastała noc majowa, gwiaździście wesoła,

Siedli - ramię z ramieniem - na stopniach kościoła.

Ona mu podawała z wyrazem skupienia

To usta do pieszczoty, to - chleb do gryzienia.

I tak śniąc, przegryzali pod majowym niebem

Na przemian chleb - pieszczotą, a pieszczotę - chlebem

Dwa głody sycili pod opieką wiosny:

Jeden głód - ten żebraczy, a drugi - miłosny.

Poeta, co ich widział, zgadł, jak żyć trzeba?

Ma dwa głody, lecz brak mu - dziewczyny i chleba.

Dziewczyna

Dwunastu braci, wierząc w sny, zbadało mur od marzeń strony,

A poza murem płakał głos, dziewczęcy głos zaprzepaszczony.

I pokochali głosu dźwięk i chętny domysł o Dziewczynie,

I zgadywali kształty ust po tym, jak śpiew od żalu ginie...

Mówili o niej: "Łka, więc jest!" - I nic innego nie mówili,

I przeżegnali cały świat - i świat zadumał się w tej chwili...

Porwali młoty w twardą dłoń i jęli w mury tłuc z łoskotem!

I nie wiedziała ślepa noc, kto jest człowiekiem, a kto młotem?

"O, prędzej skruszmy zimny głaz, nim śmierć Dziewczynę rdzą powlecze!" -

Tak, waląc w mur, dwunasty brat do jedenastu innych rzecze.

Ale daremny był ich trud, daremny ramion sprzęg i usił!

Oddali ciała swe na strwon owemu snowi, co ich kusił!

Łamią się piersi, trzeszczy kość, próchnieją dłonie, twarze bledną...

I wszyscy w jednym zmarli dniu i noc wieczystą mieli jedną!

Lecz cienie zmarłych - Boże mój! - nie wypuściły młotów z dłoni!

I tylko inny płynie czas - i tylko młot inaczej dzwoni...

I dzwoni w przód! I dzwoni wspak! I wzwyż za każdym grzmi nawrotem!

I nie wiedziała ślepa noc, kto tu jest cieniem, a kto młotem?

"O, prędzej skruszmy zimny głaz, nim śmierć Dziewczynę rdzą powlecze!" -

Tak, waląc w mur, dwunasty cień do jedenastu innych rzecze.

Lecz cieniom zbrakło nagle sił, a cień się mrokom nie opiera!

I powymarły jeszcze raz, bo nigdy dość się nie umiera...

I nigdy dość, i nigdy tak, jak pragnie tego ów, co kona!...

I znikła treść - i zginął ślad - i powieść o nich już skończona!

Lecz dzielne młoty - Boże mój - mdłej nie poddały się żałobie!

I same przez się biły w mur, huczały śpiżem same w sobie!

Huczały w mrok, huczały w blask i ociekały ludzkim potem!

I nie wiedziała ślepa noc, czym bywa młot, gdy nie jest młotem?

"O, prędzej skruszmy zimny głaz, nim śmierć Dziewczynę rdzą powlecze!" -

Tak, waląc w mur, dwunasty młot do jedenastu innych rzecze.

I runął mur, tysiącem ech wstrząsając wzgórza i doliny!

Lecz poza murem - nic i nic! Ni żywej duszy, ni Dziewczyny!

Niczyich oczu ani ust! I niczyjego w kwiatach losu!

Bo to był głos i tylko - głos, i nic nie było oprócz głosu!

Nic - tylko płacz i żal i mrok i niewiadomość i zatrata!

Takiż to świat! Niedobry świat! Czemuż innego nie ma świata?

Wobec kłamliwych jawnie snów, wobec zmarniałych w nicość cudów,

Potężne młoty legły w rząd, na znak spełnionych godnie trudów.

I była zgroza nagłych cisz. I była próżnia w całym niebie!

A ty z tej próżni czemu drwisz, kiedy ta próżnia nie drwi z ciebie?